Een korte historiek

De zaadjes van het Tuinstraten-experiment kiemden in Antwerpen vanaf de periode 2013. Het Tuinstratenexperiment werd door Antwerpen aan’t woord opgezet met de ambitie om stedelijke beleidsprocessen van onderuit te vernieuwen. Waar traditionele beleidsparticipatie vaak beperkt blijft tot formele gesprekken met slechts een specifiek gedeelte van de stedelijke bevolking, wilden we evolueren naar een inclusieve, cocreatieve “doedemocratie” waarin bewoners écht mee vormgeven aan hun omgeving. Met dank aan de Burgerbegroting van het district Antwerpen werden 3 experimentele, tijdelijke Tuinstraatexperimenten opgezet.

Enkele leerlessen:

Tijdelijke ‘radicale’ ingrepen willen we op termijn vervangen door permanente ’kleinschalige’ ingrepen. De voornaamste reden is omdat die minder conflictueus zijn.

Er is een grote behoefte bij veel en diverse mensen voor meer vergroening, verblauwing en verbinding​

Collectieve vergroeningsacties zijn cultureel universeler dan een ‘klassiek straatfeest’​

Ondersteuning/versterking van straatcollectieven is noodzakelijk, met respect voor de autonomie van de straatcollectieven​

De stad Antwerpen ontwikkelde ondertussen een brede visie om van de stad een klimaatrobuuste, kwaliteitsvolle omgeving te maken. Een straat is meer dan een toegangsweg of een verbinding tussen punt A en punt B. Het is ook een ontmoetingsplaats voor bewoners, een speelruimte voor kinderen en een onderdeel van een wijk. Leefbare straten combineren de vele functies.

Om dit te bereiken werd de procedure van de aanleg van een straat herschreven: van ontwerp en uitvoering tot beheer. Alle opgedane kennis en ervaring in de 3 tijdelijke, experimentele Tuinstraten werd meegenomen.

De stad experimenteerde met 5 pilootprojecten op vlak van:

• de projectaanpak,
• de manier van samenwerken met bewoners,
• het ontwerpproces,
• het toepassen van nieuwe technieken en materialen,
• nieuwe samenwerkingen met Aquafin i.s.m. water-link en andere nutsmaatschappijen,
• en het omgaan met het onderhoud na de aanleg

Geïnspireerd door het succes van allerhande opkomende commonspraktijken in Antwerpen waaronder de Tuinstraten werd begin 2018  Commons Lab Antwerpen opgericht. Commons Lab nam de rol van Tuinstraten-aanjager in Antwerpen over. En Commons Lab herdefinieerde de Tuinstraat, als een gemeengoed. Uit de voorgaande experimenten bleek namelijk dat het beheer van een Tuinstraat best collectief wordt ontwikkeld en beheerd en niet door burgers individueel. Er bleek in Antwerpen ook een grote bereidheid bij haar inwoners om een actieve beheerrol op te nemen. Een Tuintraat is ook de verantwoordelijkheid van burgers: een gedeelde verantwoordelijkheid, een gedeelde zorg, ook zijn goeie afspraken noodzakelijk tussen de buren onderling, maar ook tussen overheden en Tuinstraatcollectieven. Commons Lab begon meer te focussen op het collectief beheer van Tuinstraten, het ondersteunen van Tuinstraatcollectieven en op het creëren van een bottom-up Tuinstraat/commonsbeweging in Antwerpen. Dit deden ze door brede Tuinstraatcoalities te smeden, de krachten te bundelen, kennis als te delen en beheren.  In 2020 werd de website Tuinstraten.be gelanceerd.

Ondertussen werden ook enkele zaken zoals de projectaanpak of het ontwerpproces van Tuinstraten opgenomen in de reguliere werking van de stad Antwerpen en kwamen er steeds meer straten met meer ruimte voor groen, water en verbinding.

Commons Lab breidde haar werking uit naar gans Vlaanderen. En tegelijkertijd werden lokale commons experimenten zoals de Tuinstraat op Vlaams niveau opgeschaald. Dat deden we telkens opnieuw volgens onze commons transitie strategie van zaaien, kiemen, groeien, bloeien en kruisbestuiven. Op 14 oktober 2022 werd een eerste Vlaamse Inspiratiedag Tuinstraten georganiseerd. In de nasleep daarvan werd een Vlaamse Tuinstratencoalitie gebouwd met o.a. Infopunt Publieke Ruimte, Aquafin, Via verde, Departement Omgeving, …

Commons Lab verzamelde veel ervaring met het creëren van bottom-up Tuinstraten in Antwerpen. Met Tuinstraten op het Platteland brachten we dit concept voor het eerst buiten de stad. Samen met IOK, de Kempense gemeenten, partnerorganisaties én lokale bewoners gingen we de twee jaar lang aan de slag om straten in de Kempen te vergroenen, verblauwen en verbinden. In totaal realiseerden we 58 Tuinstraten in meer dan 25 verschillende landelijke gemeenten.

Hoe kan je van onderuit een coalitie of beweging uitbouwen waarin bewoners, buurtcollectieven, lokale ondernemers, middenveld, overheid en onderzoekers op een gelijkwaardige manier samenwerken? Hoe kan je van onderuit het commonsgedachtengoed, vergroening en klimaatadaptatie op de politieke en maatschappelijke agenda zetten? Hoe maken we onze straten opnieuw een gemeengoed – een echte straatcommons, groen, leefbaar en veerkrachtig?

Met de Green Deal Tuinstraten werken we aan een strategie voor Tuinstraten: straten die niet alleen infrastructuur zijn, maar gedeelde ruimtes waarin bewoners samen zorg dragen voor groen, biodiversiteit en leefkwaliteit. Deze Green Deal wil Tuinstraten versneld en op grote schaal realiseren door een groot aantal wegbeheerders en andere opdrachtgevers – zoals lokale besturen, sociale huisvestingsmaatschappijen en projectontwikkelaars – te inspireren, te engageren en te begeleiden om Tuinstraten in hun lopende en geplande projecten te implementeren.

Daarnaast is burgerbetrokkenheid een kernambitie: bewoners actief betrekken bij de vergroening van hun leefomgeving en hen eigenaarschap geven over hun straat. Door co-creatieprocessen waarin bewoners, scholen, collectieven en stadsdiensten samenwerken, creëren we straten die niet alleen groen en klimaatbestendig zijn, maar ook sociaal verankerd en duurzaam – een levend commons in steden en gemeenten.

Vandaag groeit een netwerk van betrokken actoren – van buurtcollectieven tot ecologische organisaties en stadsdiensten – die samen bouwen aan een strategie voor Tuinstraten. Het doel: straten die gedeeld eigendom, samenwerking en maatschappelijke meerwaarde belichamen, en die een echte commons-ervaring voor de bewoners bieden.

De Green Deal Tuinstraten is officieel ondertekend op 15 mei 2024 in Mechelen. Het initiatief, geleid door het Departement Omgeving in samenwerking met meer dan 30 organisaties, wil het aantal tuinstraten in Vlaanderen verhogen naar duizend tegen 2030.

Steden en gemeenten werken elk op hun eigen eilandje. Via de Green Deal Tuinstraten willen we het aantal tuinstraten een boost geven door gemeenten, bewoners, bedrijven en andere betrokkenen samen te brengen en hun expertise en middelen te bundelen. Zo wordt bewustzijn gecreëerd, kennis opgebouwd en gedeeld, en praktische ondersteuning aangereikt om van doorsnee straten bloeiende tuinstraten te maken.

Dit Leader-project wil de hoofddoelstelling van de Green Deal realiseren door een pilootproject in de gemeente Stekene te begeleiden vanuit verschillende expertises aanwezig in de Green Deal, en dit te documenteren en te verspreiden naar de omliggende gemeenten als voorbeeldproject. De partners binnen dit project zijn Viaverda, VVOG, Commons Lab, Infopunt Publieke Ruimte en de gemeente Stekene.

Er wordt sterk ingezet op participatie met bewoners, om hen nog meer te betrekken bij het vergroenings- en verblauwingsproces. Hierbij wordt getracht om de grens tussen het publiek en privaat domein te overschrijden. Dit project voorziet een toolbox en dient als katalysator voor andere Waaslandse gemeenten om hun dorpskernen klimaatrobuuster en leefbaarder te maken.

INNATURE is een nieuw Europees project dat in september 2025 start (en loopt tot augustus 2029).

Het project werkt met Eco-Social Living Labs – plekken waar bewoners, kunstenaars, ontwerpers, wetenschappers en beleidsmakers samen werken aan oplossingen. Commons Lab zal samen met o.a. klimplant verder werken op een netwerk van Tuinstraten in het Antwerpse district Borgerhout. Het uiteindelijke doel van dit project is om samen met bewoners en experts mooie, duurzame en inclusieve natuuroplossingen te ontwikkelen in vijf Europese landen: België, Denemarken, Finland, Roemenië en het Verenigd Koninkrijk.

In het najaar 2025 willen we met een groepje mensen nadenken over onze Tuinstraatstrategie in de toekomst.